Powieści kryminalne od lat zajmują czołowe miejsca na listach bestsellerów i są jednymi z najczęściej wypożyczanych pozycji w bibliotekach. Istnieją również powody, dzięki którym gatunek ten sprawdza się nie tylko jako lektura, ale doskonale przenosi się na małe i duże ekrany. Co czyni kryminały tak popularnymi?
Najnowsze badania dotyczące czytelnictwa opublikowane w raporcie Biblioteki Narodowej nie pozostawiają złudzeń – Polacy uwielbiają powieści kryminalne i detektywistyczne[1]. Literatura sensacyjno-kryminalna jest jednym z najchętniej wybieranych przez rodaków typów książek. Dlaczego sięgamy właśnie po ten gatunek?
Co lubimy w kryminałach?
W czasach szczególnej niepewności, czytelnicy mają tendencję do podążania sprawdzoną, utartą ścieżką i szukania w książkach komfortu. Choć mogłoby się wydawać, że opisy brutalnych zbrodni i przemocy są od niego dalekie, większość powieści kryminalnych posiada wspólny mianownik – opowiadają historię, w której dobro zwycięża zło, a prawi, inteligentni bohaterowie przywracają porządek w chaotycznym świecie.
Popularność gatunku ma również związek z samym sposobem kreacji historii. Autorzy kryminałów w swoich książkach stosują podstawową zasadę storytellingu – pokazują czytelnikowi przyczynę i skutek. Szczególnie w tym rodzaju literatury każda scena musi być uzasadniona i mieć rację bytu – odbiorcy wszystkie opisane wydarzenia postrzegają bowiem jako potencjalną przyczynę następującego później efektu. Nawet jeśli wątek okazuje się później zasłoną dymną, został umieszczony tam przez autora celowo – aby zmylić czytelnika.
Przyjemność z czytania kryminałów wynika m.in. z odkrycia tego, kto popełnił zbrodnię. To prosta zasada, na której opiera się cały mechanizm gatunku. Ważniejszym elementem układanki jest jednak motywacja stojąca za przestępstwem.
– Często zakładamy, że ludzie dookoła mają podobne motywacje do naszych. Zrozumienie potrzeb i powodów osób w naszym otoczeniu jest częścią ludzkiej natury. Kryminały to poniekąd pole do ćwiczenia tej umiejętności. Możemy zgadywać, czym kierował się przestępca i sprawdzać, czy nasze teorie i domysły okazały się słuszne – dlatego to właśnie kryminały tak często trafiają do koszyka zakupowego czytelników – tłumaczy Edyta Niewińska z księgarni internetowej TaniaKsiazka.pl.
Popularność polskich autorów
Do wzrostu zainteresowania literaturą sensacyjno-kryminalną z pewnością przyczyniła się rosnąca popularność polskich autorów gatunku. Zanim rodzimi pisarze postanowili opisywać zbrodnie i przestępstwa, prym w tej dziedzinie wiedli przede wszystkim Skandynawowie. Każdy miłośnik kryminału zna nazwiska, takie jak Stieg Larsson, Jo Nesbø czy Camilla Läckberg.
W Polsce autorom ścieżkę kryminału wyznaczyła przede wszystkim Joanna Chmielewska, którą do dziś uznaje się za najważniejszą rodzimą pisarkę gatunku. Z biegiem lat sławę zyskiwali kolejni twórcy, a na branżowej scenie pojawiły się także wyróżnienia w dziedzinie. W 2004 roku Stowarzyszenie Miłośników Kryminału i Sensacji „Trup w szafie” oraz Instytut Książki zaczęły przyznawać Nagrodę Wielkiego Kalibru dla najlepszej polskojęzycznej powieści sensacyjnej i kryminalnej.
Szersze uznanie ojczyści pisarze otrzymali w 2014 roku, kiedy na łamach magazynu „The New York Times” ukazał się artykuł o rodzimej literaturze kryminalnej. Jego autorka podkreśliła, że polskie powieści wyróżnia przede wszystkim umiejscowienie fabuły i tło, a najbardziej udane pozycje czerpią z bogatej i burzliwej historii naszego kraju w XX wieku[2].
– Skandynawskie powieści opierają się głównie na przestępczości, która kontrastuje z rozwiniętym społeczeństwem i państwem opiekuńczym. Za oryginalnością polskich kryminałów stoją w dużej mierze doświadczenia naszego narodu – historia i sukcesy, ale też traumy – wyjaśnia Edyta Niewińska z TaniaKsiazka.pl.
Na listach bestsellerów coraz częściej można dostrzec polskie nazwiska – Bonda, Chmielarz, Ćwiek czy Mróz[3], ale nie tylko. Jednak to właśnie po ich twórczość rodacy sięgają najczęściej, a sami autorzy stali się nawet celebrytami.
– Panele o literaturze sensacyjno-kryminalnej cieszą się niezwykłym zainteresowaniem ze strony czytelników, a spotkania z pisarzami mają wysoką frekwencję. Odbiorcy są ciekawi, co zainspirowało autorów do napisania kolejnych powieści i jak wygląda proces twórczy. Często zadają też pytania o życie prywatne pisarzy – dodaje Edyta Niewińska z TaniaKsiazka.pl.
WyCzytOn – festiwal literacki online
W spotkaniu z ulubionymi autorami gatunku będzie można wziąć udział podczas festiwalu literackiego WyCzytOn, organizowanego przez księgarnię internetową TaniaKsiazka.pl. W poniedziałek, 24 maja, na panelu dedykowanym kryminałom zagości Jakub Ćwiek i Wojciech Chmielarz. We wtorek (25.05) odbędzie się spotkanie z Alicją Sinicką i Przemysławem Piotrowskim, którym uczestnicy będą mogli zadać pytania dotyczące ich mrocznych sekretów. Z kolei w środę (26.05) miłośnicy literatury będą mieli okazję spotkać się z Katarzyną Bondą. W planach organizatorzy mają też wiele niespodzianek i konkursów z nagrodami.
WyCzytOn wystartował 17 maja i potrwa do 28 maja br. Atrakcje zaplanowane w ramach festiwalu dostępne są za pośrednictwem mediów społecznościowych TaniaKsiazka.pl i dedykowanego wydarzenia na Facebooku.
[1: Raport Biblioteki Narodowej „Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku”]
[2: https://www.nytimes.com/2014/03/20/arts/international/move-over-scandinavian-noir-here-comes-the-polish-gumshoe.html]
[3: Raport Biblioteki Narodowej „Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku”]
